.jpg)
اعتكاف
بسم الله الرحمن الرحيم
يكى از سنتهاى حسنه و مستحبات اسلامى كه پس ازپيروزى انقلاب اسلامى احياء گرديد، سنت مبارك اعتكاف است.اين سنت،در طول تاريخ اسلام و اديان آسمانى طرفداران و عاملانى داشته و در بلاد اسلامى به طور عموم و شهرهاى شيعه و مراكز حوزوى بطور خاص مورد توجه بوده است.
مساجد شهرهاى مقدس نجف و كربلا و كاظمين و سامرا و مشهد و قم و اصفهان و شيراز و بسيارى ديگر از شهرهاى شيعه،خاطره حضور پر نور نيايشگران و معتكفان«ايام البيض»ماه رجب و احيانا دهه آخر ماه رمضان را در سينه دارد.
اين عبادت كه قبل از پيروزى انقلاب اسلامى حالت فراگير و عمومى نداشت،در چند ساله اخير در ميان جمع كثيرى از صالحان و نيكان و خواهران و برادران دينى از اقشار گوناگون اجتماعى به ويژه دانشجويان و طلاب،متداول گرديده است و مساجد بسيارى از شهرهاى ايران و جهان اسلام پذيراى مهمانان خدا در ايام البيض ماه پر بركت رجب است.
از آنجا كه اشتغال انسان به كار و زندگى و مسؤوليتهاى اجتماعى،گاهى موجب غفلت مىشود،و توجه به كار،گاه از توجه به هدف باز مىدارد و سبب مىشود وظيفه بزرگ ياد خدا و توجه به خود سازى و مبدا و منتهاى هستى فراموش شود.
اعتكاف،آب حيات بخش در كوير غفلتهاست.
غفلت از«خود»و«خداى خود»،بستر مرگ ارزشهاى انسانى و نقطه سقوط از پايگاه بلند خردورزى و عشق عرفانى و عامل پيوستن به زندگى پست و حيوانى است.
اولئك كالانعام بل هم اضل اولئك هم الغافلون(اعراف/179)
اعتكاف،بستر مناسب انديشه و تفكر و خردورزى است.
اعتكاف،تلاشى استبراى اينكه انسانهاى فرو رفته در غرقاب روزمرهگىها از فضاى پر التهاب روزانه به سوى«خويش»و«خداى خويش»باز گردند.
اعتكاف زمينه توبه و بازگشت است.بازگشتبه قرآن و معنويت،بازگشتبه دعا و استمداد از عالم غيب،بازگشت از«خودمدارى»به«خداگرايى»آنها كه مسؤوليتهاى حساستر و بزرگترى دارند،بيش از ديگران به اعتكاف و خودسازى نياز دارند.
بىجهت نيست كه شخص رسول الله صلى الله عليه و آله پس از هجرت،همه ساله دهه اول يا دوم و گاه هر دو دهه و در سالهاى آخر زندگى به طور منظم دهه سوم ماه مبارك رمضان را به«اعتكاف»مىپردازد و به همه دستاندركاران و كارگزاران و رجال سياسى،اجتماعى درس معنويت گرايى و ذكر و نياش و روزه و تلاوت قرآن مىدهد.
اعتكاف،توقفى ناآگاهانه در مسجد نيست.صرف درنگ و مكث و«حبس خويشتن»در مسجد، بدون عشق به عبادت و قصد قربت نيست.
اعتكاف،لميدن خوابيدن و چرت زدن و احيانا وقت گذرانى بيكاران و گردهمايى تفريحى-سياحتى در مساجد بزرگ شهر نيست.
در اعتكاف كسانى كه كار دارند و زياد هم كار دارند،و غرق دنياى اقتصاد و سياست و هنر و مطبوعات و غيره هستند،بايد از توليد و توزيع و طرح و برنامههاى اقتصادى و سياسى و فرهنگى و نظامى و كار و زندگى فاصله بگيرند و به همآهنگى كار و تلاش و فعاليتها،با رضاى خدا و وظيفه مكتبى بيانديشند.تنظيم فكر و انديشه و عمل،با معيارهاى الهى را تمرين كنند.
كار براى امت و تامين حوائج نيازمندان،تشييع پيكر شهيدان و مؤمنان،عيادت بيماران و هر كارى كه در آن،خود مطرح نيست و انگيزه الهى دارد،با اعتكاف سازگار است و حتى در برخى احاديث قضاى حوايج مؤمنان از اعتكاف برتر شناخته شده است.
اعتكاف،دوره كوتاه مدت خود سازى است،كه حداقل سه روز طول مىكشد و انسان را از حاكميت غريزهها،عادتها و اشتغالات معمول زندگى آزاد مىسازد.
اعتكاف،محو خود خواهى در امواج بلند خداگرايى و خدمتبه امت اسلامى است.
اعتكاف،برون رفتن از خانه خويش و مصمم شدن بر حضور در خانه حضرت حق است. عبادتى مستحبى و تقرب جويانه و داوطلبانه است كه روزه روز سوم آن رنگ وجوب مىگيرد.
اعتكاف،گريز از لذت گرايى و هر گونه التذاذ جنسى و مهار حس خود محورى و برترى جوئى و بازگشت از قبله ديناگرايان به سمت و سوى قلب و قبله هستى است. خود سازى،محاسبه نفس،توبه و نيايش،نماز و تلاوت قرآن و استمداد از آستان قدس ربوبى از ديگر بركات«اعتكاف»است.
از آنجا كه گرد آورى احكام و استفتائات مربوط به اعتكاف،كارى است كه مؤمنان را در انجام اين وظيفه الهى يارى مىدهد،ستاد هماهنگى اعتكاف شهر مقدس قم كه از دير باز از حافظان و مروجان اين سنتحسنه اسلامى است.از برادر بزرگوار جناب حجة الاسلام محمد حسين فلاحزاده،در خواست كرد،احكام و مسائل اين عبادت اسلامى را در ابعاد مختلف واجبات-محرمات،مبطلات و احيانا مكروهات و مباحات گرد آورى كنند،تا عاكفان خانه دوست فرمان الهى را بهتر بشناسند و با عمل به احكام دين،از فيض ثواب و ارزش معنوى مورد نظر از انجام اعتكاف،بهرهمند شوند.
در پايان از همه عاكفان حضرت دوست و مؤمنان معتكف در مساجد ميهن اسلامى صميمانه مىخواهيم،براى زلال شدن درياى قلبها و صاف شدن آسمان انديشه مسلمين و تحكيم دوستى بين ياران و دوستان انقلاب اسلامى و ظهور مصلح كل حضرت بقية الله الاعظم عليه السلام دعا كنند و عزت و عظمت فرزندان امام خمينى قدس سره را همراه با سلامت و موفقيت رهبر بزرگوار انقلاب-حضرت آية الله العظمى خامنهاى و مراجع عظيم الشان جهان تشيع از خداى بزرگ تمنا كنند.
مايه سپاس است اگر نظرات اصلاحى و تكميلى خود را به نشانى-قم،صندوق پستى 316-37185 ستاد مركزى اعتكاف بفرستيد.
و الحمد لله رب العالمين
ستاد مركزى اعتكاف قم اسلام،فكر جدايى از زندگى دنيا و گوشه نشينى و كناره گيرى از مردم و به تعبير ديگر رهبانيت را باطل و ناپسند اعلام كرد،اما اعتكاف را به عنوان فرصتى براى بازگشتبه خويش و خداى خويش قرار داد،تا كسانى كه از هياهو و جنجالهاى زندگى مادى خسته مىشوند، بتوانند چند صباحى با خداى خود خلوت كنند و جان و روح خود را با خالق هستى ارتباط دهند،و با توشه معنوى و اعتقادى راسخ و ايمان و اميدى بيشتر به زندگى خود ادامه دهند،و خود را براى صحنههاى خطر و جهاد در راه خدا آماده سازند و هميشه با ياد خدا تلاش كنند و خود را در محضر پروردگار ببينند و از نافرمانى او بپرهيزند و به سوى سعادت دنيا و آخرت گام بردارند.كه با اندك تاملى در احكام و مسائل اين برنامه زيباى عبادى پى به چنين حقايقى خواهيم برد. از آنجا كه پس از پيروزى انقلاب اسلامى در ايران،سنت اعتكاف حيات ديگرى يافته و جمع زيادى از مشتاقان به ويژه جوانان بدان روى آوردهاند و چون در سابق،كمتر مورد توجه بوده، احكام آن در اكثر رسالههاى توضيح المسائل يافت نمىشود،لذا بر آن شديم كه احكام اعتكاف را به مقدارى كه مورد ابتلاء و نياز است،با استفاده از منابع معتبر فقهى و استفتاءآت جديد،مطابق با فتاواى مراجع معظم تقليد آماده كنيم،كه دفتر حاضر حاصل اين تلاش است. اميدواريم راه گشاى بندگان خالص خداوند باشد و مورد قبول حضرت حق قرار بگيرد. آنچه در اين نوشته به صورت مساله آورده شده بر اساس فتاواى بنيانگذار جمهورى اسلامى حضرت آية الله العظمى امام خمينى قدس سره است كه از ترجمه بحث اعتكاف كتاب«العروة الوثقى»با ملاحظه حواشى معظم له و كتاب«تحرير الوسيله»استفاده شده است. فتاواى ساير مراجع معظم تقليد نيز با استفاده از تعليقات آن بزرگواران بر كتاب«عروة»و استفتاءاتى كه توسط معاونت فرهنگى مسجد مقدس جمكران و ستاد مركزى اعتكاف قم در اختيار گذاشتند،آورده شده است. ربنا تقبل منا انك انت السميع العليم قم-پائيز 78-محمد حسين فلاح زاده 1-اعتكاف،در لغتبه معناى توقف در جايى است و در اصطلاح احكام،عبارت است از ماندن در مسجد به قصد عبادت خداوند،با شرايطى كه خواهد آمد. 2-انسان مىتواند،در حال اعتكاف،بنشيند،بايستد،بخوابد،يا راه برود. 3-اعتكاف بر دو قسم است،مستحب و واجب،كه در اصل،يك عمل مستحبى است،ولى ممكن استبه سببى واجب شود،كه از جمله اسباب وجوب اعتكاف،اين امور است: نذر،عهد يا قسم،مثلا انسان نذر كند يا با خداى خود عهد كند يا قسم بخورد كه اگر در فلان كار موفق شد،يا از فلان بيمارى شفا پيدا كرد چند روز در مسجد معتكف شود.(در بحثهاى آينده خواهد آمد كه حداقل مدت اعتكاف سه روز است.) شرط ضمن عقد،مثلا هنگام قرار داد اجاره منزل،صاحب خانه شرط مىكند كه مستاجر هر سال پنج روز در مسجد معتكف شود و مستاجر نيز اين شرط را مىپذيرد. اجاره،مثلا شخصى اجير مىشود كه با دريافت مزد-يا بدون دريافت مزد-از طرف ميت در مسجد معتكف شود.(مانند نماز استيجارى) 4-در طول سال در هر زمانى كه انسان بتواند،حداقل سه روز در مسجد بماند و روزه بگيرد صحيح است (تفصيل اين مساله در بحث مدت اعتكاف و روزه اعتكاف خواهد آمد.) ولى بهترين زمان براى اعتكاف ماه مبارك رمضان و در ماه رمضان،دهه آخر آن است. 5-س:آيا اعتكاف نذرى را مىتوان در ماه رمضان انجام داد؟ آية الله بهجت:مانعى ندارد. آية الله مكارم:مانعى ندارد،مگر اينكه نيت او غير ماه رمضان باشد. آية الله صافى:اگر نذر مطلق يا مقيد به ماه رمضان باشد اشكال ندارد. 6-س:افضل اوقات اعتكاف چه زمانى است؟آيا ايام البيض ماه رجب فضيلتخاصى براى اعتكاف دارد؟ (ايام البيض سيزدهم و چهاردهم و پانزدهم.) آية الله مكارم:بهترين اوقات اعتكاف،ماه مبارك رمضان و از همه بهتر دهه آخر آن است. آية الله بهجت:افضل اوقات ماه رمضان استخصوصا در دهه آخر آن و ايام البيض رجب نيز تاكيد شده است. 7-در صحت اعتكاف،امورى شرط است كه برخى از آنها مربوط به شخص معتكف و برخى مربوط به خود اعتكاف است كه در اينجا به بيان آن شرايط،و احكام لازم آنها مىپردازيم. 1-عقل.(از ديوانه صحيح نيست) 2-ايمان (1) .(از غير مؤمن صحيح نيست) 3-قصد قربت.(هر گونه ريا و خود نمايى،اعتكاف را باطل مىكند). 4-روزه دارى در ايام اعتكاف. 5-اجازه گرفتن از كسى كه اجازه او لازم است. 1-از سه روز كمتر نباشد.(زمان) 2-در مسجد جامع باشد.(مكان) 3-ادامه ماندن در مسجد و خارج نشدن از آن. 8-اعتكاف،همانند ساير عبادات،بايد با نيت و قصد قربتباشد و هر گونه ريا و خود نمايى و قصد غير الهى آن را باطل مىكند. 9-در نيت اعتكاف،قصد وجه شرط نيست،يعنى لازم نيست قصد كند كه اعتكاف واجب استيا مستحب. 10-كسى كه بخواهد در نيت اعتكاف،قصد وجه كند،در اعتكاف واجب نيت وجوب و در اعتكاف مستحب،نيت استحباب مىكند و واجب بودن اعتكاف در روز سوم ضررى ندارد،هر چند بهتر است كه از روز سوم نيت وجوب كند. 11-از آغاز تا پايان اعتكاف،بايد با نيت و قصد قربتباشد،بنابر اين اگر به همين قصد،اعتكاف را شروع كند صحيح است،همچنين اگر به قصد اينكه فردا معتكف شود به مسجد برود و از اول وقت(طلوع فجر)در آنجا باشد صحيح است. 12-س:زمان نيت اعتكاف چه وقتى مىباشد؟و آيا اول شب مىشود نيت كرد؟ آية الله تبريزى:زمان نيت اعتكاف،وقتشروع اعتكاف است كه طلوع فجر مىباشد و با استمرار نيت اول شب هم مانعى ندارد. 13-س:آيا در اعتكاف نيازى به قصد نمودن عبادات ديگر هم هست؟ آية الله صافى:احتياط مستحب است. آية الله مكارم:قصد عبادت ديگرى در آن شرط نيست. آية الله بهجت:ظاهرا معتبر است در اعتكاف منضم شدن قصد عبادت ديگرى كه خارج از اوست. 14-س:آيا تجديد نيت در روز سوم اعتكاف مستحب لازم است؟ آية الله صافى:بهتر است كه تجديد نيت وجوب نمايد. آية الله بهجت:تجديد نيت در روز سوم لازم نيست،گر چه احوط است. آية الله مكارم:تجديد نيت لازم نيست. 15-انسان مىتواند اعتكاف را براى خود يا براى ديگرى بجاى آورد.به قسم دوم،اعتكاف نيابتى گفته مىشود. 16-اعتكاف به نيابت ميتبىاشكال است ولى به نيابت از انسان زنده،بنابر احتياط به قصد رجاء،اشكال ندارد (2) .پس به طور خلاصه مىتوان در اين بخش اعتكاف را اينگونه تقسيم كرد: اعتكاف:1-براى خود 2-براى ديگران: 1-به نيابت از ميت 2-به نيابت از زنده گر چه روزه به نيابت از انسان زنده صحيح نيست ولى روزه گرفتن در اعتكاف مانند نماز براى طواف است كه به تبع عمل ديگر لازم مىشود و همچنانكه طواف و نماز آن به نيابت زندهها صحيح است اعتكاف و روزه آن نيز صحيح است. 17-اعتكاف به نيابت از دو يا چند نفر،صحيح نيست،ولى مىتواند اعتكاف را به نيتخود بجا آورد و ثواب آن را به ديگران اهدا كند،خواه يك نفر باشد يا چند نفر،زنده يا مرده. 18-س:آيا اعتكاف را به نيابت از كسى كه مرده است و يا به نيابت از كسى كه زنده است مىتوان انجام داد؟ آية الله تبريزى:به نيابت از ميت مانعى ندارد ولى به نيابت از حى[زنده]اشكال دارد. 19-عدول از اعتكافى به اعتكافى ديگر جايز نيست،و فرقى نيست كه هر دو واجب باشد،مثلا از اعتكاف استيجارى (كه براى ديگرى با دريافت مزد انجام مىدهد) به نذرى،يا هر دو مستحب،مثلا از اعتكاف براى خود به اعتكاف نيابتى تبرعى (داوطلبانه و بدون دريافت مزد) يا يكى واجب و ديگرى مستحب،مثلا از ابتدا به نيت اعتكاف نذرى در مسجد مانده و در روز دوم نيت را از نذر به استحباب برگرداند. 20-عدول از نيابتشخصى به نيابت از شخص ديگر جايز نيست،مثلا دو روز به نيابت«على»معتكف بوده و روز سوم به نيابت از«حسن»اعتكاف كند. 21-اگر قصد داشته كه اعتكاف را براى خودش انجام دهد،پس از شروع نمىتواند نيت را برگرداند،و به نيابت از ديگرى به اتمام برساند،همچنانكه عكس اين نيز جايز نيست. 22-انسان،در ايام اعتكاف بايد روزه بگيرد،بنابر اين،كسى كه نمىتواند روزه بگيرد،مانند، مسافر،مريض و زن حايض يا نفساء و كسى كه عمدا روزه نگيرد،اعتكافش صحيح نيست. 23-مسافر و مريض اگر معتكف شوند صحيح نيست ولى زن حايض يا نفساء نه تنها اعتكافش صحيح نيستبلكه به جهت توقف در مسجد گناه كار است. 24-اعتكاف در روز عيد فطر و قربان يا دو روز قبل از عيد به طورى كه روز سوم آن عيد باشد صحيح نيست. 25-لازم نيست كه روزه،مخصوص به اعتكاف باشد،بلكه هر روزهاى باشد صحيح است،مثلا در ايام اعتكاف،روزه قضا يا نذرى يا استيجارى (3) بجا آورد. 26-اگر شخصى نذر كند كه در ايام معينى معتكف شود (4) و در همان ايام روزه نذرى يا استيجارى بر عهده او باشد،مىتواند در همان اعتكاف،روزه نذرى يا اجارهاى خود را بجا آورد. ولى اگر نذر اعتكاف بدين گونه بوده است كه روزه براى اعتكاف يا به خاطر اعتكاف باشد، كفايت از روزه نذرى يا اجارهاى نمىكند (5) . 27-انسان مىتواند نذر كند،در سفر روزه بگيرد و به نظر برخى مراجع معظم تقليد،حتى هنگام سفر هم مىتواند نذر كند كه روزه بگيرد و در اين صورت اعتكافش صحيح است.به يك استفتاء توجه كنيد: 28-س:آيا در مسافرت مىشود روزه در سفر را نذر كند؟ آيات عظام خامنهاى،سيستانى،بهجت:مىتواند. آية الله مكارم:اشكال دارد ولى اگر نذر كرد،احتياط آن است كه به نذر خود عمل كند. آية الله فاضل:خير. 29-س:آيا هر گونه روزه،و لو استيجارى و...براى اعتكاف كافى است؟ آية الله فاضل:خير،بلكه روزه اعتكاف بايد به نيت كسى باشد،كه اعتكاف به نيت او انجام مىگيرد،لذا كفايت روزه استيجارى و غيره براى كسى كه در نيتخود اعتكاف نموده محل تامل و اشكال است. آية الله مكارم:كفايت روزه استيجارى براى اعتكاف مشكل است. آية الله بهجت:كافى است. 30-اين افراد بدون اجازه،نمىتوانند معتكف شوند: زن بدون اجازه شوهرش، (6) در صورتى كه اعتكاف موجب از بين رفتن حق او باشد،بنابر احتياط واجب (7) اجازه او لازم است. فرزند بدون اجازه والدين، (8) در صورتى كه اعتكاف او موجب اذيت و آزار آنان باشد و اگر موجب اذيت و آزار آنان باشد و اگر موجب اذيت و آزار آنها هم نباشد احتياط مستحب (9) است اجازه بگيرد. كسى كه در استخدام ديگرى است،مانند برخى از كارگران و كارمندان،در صورتى كه قرار داد اجاره به گونهاى است كه منفعت اعتكاف را نيز در بر مىگيرد،يعنى اعتكاف با عمل به اجاره منافات دارد. 31-در اعتكاف،بلوغ شرط نيست،بنابر اين اگر كودك مميز معتكف شود،صحيح است. 32-مدت اعتكاف حداقل سه روز است و در كمتر از آن صحيح نيست ولى در زياده حدى ندارد.ولى اگر پنج روز معتكف شود،روز ششم را نيز واجب استبماند،بلكه بنابر احتياط واجب،هر گاه دو روز اضافه كرد،روز سومش هم بايد بماند،پس اگر هشت روز معتكف شد،روز نهم هم واجب است. 33-اين سه روز از طلوع فجر روز اول تا مغرب (10) روز سوم است،بنابر اين اگر بعد از طلوع فجر،و لو با چند دقيقه تاخير به مسجد برسد آن روز جزو اعتكاف به حساب نمىآيد و چنانچه قبل از مغرب روز سوم،اعتكاف را قطع كند،افزون بر آنكه كار حرامى كرده،اعتكاف نيز باطل است. 34-سه روز اعتكاف با شبهاى آن است كه حداقل سه روز و دو شب در وسط است،بنابر اين نمىتواند شبها را از مسجد خارج شود،يا نذر كند كه سه روز بدون شبها در مسجد معتكف شود. 35-اگر انسان نذر كند كه دو روز معتكف شود نه بيشتر از آن،اينگونه نذر باطل است (11) ولى اگر مقيد نكرده كه بيشتر نباشد نذر صحيح است و واجب است كه روز سوم را نيز بماند. 36-س:منظور از روز در اعتكاف چيست؟ آيات عظام تبريزى،بهجت،مكارم:منظور از روز طلوع فجر است تا غروب آفتاب چنانچه در احكام نماز ذكر شده است. 37-س:اگر كسى نذر كند،سه روز منفصل اعتكاف كند آيا نذرش منعقد مىشود؟نذر اعتكاف كمتر از سه روز چه؟ آية الله بهجت:منعقد نمىشود. آية الله صافى:الف:منعقد نمىشود ب:اگر مقيد به كمتر از سه روز باشد منعقد نمىشود. 38-س:آيا بيشتر از سه روز مىتوان اعتكاف كرد به طورى كه آن زياده،قسمتى از يك روز يا قسمتى از يك شب باشد. آية الله تبريزى:مانعى ندارد. 39-س:كسى كه پنج روز در اعتكاف بوده:آيا روز ششم بر او واجب است؟ آية الله تبريزى:واجب است. 40-اعتكاف تنها در مسجد صحيح است،بنابر اين اگر كسى در خانه خود يا در تكيه،يا حسينيه يا در حرم معتكف شود صحيح نيست و از مساجد نيز تنها در اين مساجد،اعتكاف صحيح است. مسجد الحرام مسجد النبى صلى الله عليه و آله مسجد جامع كوفه مسجد بصره (12) و به قصد رجاء (يعنى به نيت مطلوب بودن و به اميد پاداش و ثواب) مىتوان در مسجد جامع هر شهر معتكف شد. (13) 41-در اين مساله فرقى بين مردان و زنان نيست،بنابر اين اگر دختران و بانوان بخواهند معتكف شوند،بايد در يكى از همين مساجد باشد. 42-س:آيا اعتكاف در غير مساجد جامع،مثل نمازخانه دانشگاهها رجاءا اشكال دارد يا نه؟در صورت صحت،آيا احكام اعتكاف،از قبيل ترك محرمات جارى مىشود يا خير؟ آية الله خامنهاى:رجاءا اشكالى ندارد. آية الله بهجت:ظاهرا جايز نيست و احكام اعتكاف را ندارد. آية الله فاضل:اعتكاف در مسجد جامع رجاءا صحيح است و در غير از مساجد جامع جايز نيست. آية الله سيستانى:مشروع نيست و احكام آن را ندارد. آية الله مكارم:اعتكاف بايد فقط در مساجد جامع باشد و منظور از مسجد جامع مسجدى است كه قشرهاى مختلف شهر در آن شركت كنند. آية الله تبريزى:اعتكاف بايد در مسجد جامع شهر باشد و اعتكاف در غير مساجد جامع صحيح نيست. 43-س:آيا انسان مىتواند نذر كند كه در شهر ديگرى معتكف شود؟ آية الله تبريزى:مانعى ندارد،بايد روزهاش در آنجا صحيح باشد و نذر اعتكاف در شهر ديگر، نذر روزه نيست. 44-اگر در يك شهر،دو يا چند مسجد جامع وجود داشته باشد،در هر كدام كه بخواهد مىتواند معتكف شود. 45-اگر جاى خاصى از مسجد را براى اعتكاف خود مشخص كند،چنين قصدى لغو است،و لازم نيستحتما در آنجا معتكف شود. 46-اگر معتكف جنب شود و با حال جنابت در مسجد بماند اعتكاف او باطل است.چون توقف او در مسجد،حرام است. (14) 47-اگر جاى شخص ديگرى را غصب كند،يا عمدا بر فرش غصبى بنشيند،هر چند گناه كرده است ولى اعتكافش باطل نيست (15) . 48-اگر كسى از روى فراموشى يا جهل به مساله،بر فرش غصبى بنشيند،اعتكاف باطل نيست. 49-س:اگر جاى كسى را كه معتكف بوده غصب كند،فرمودهاند اعتكاف او باطل است،حال اگر جاهل بود يا عامد بود و حال پشيمان شده و جاى خود را عوض كند،اعتكاف او صحيح استيا خير؟در صورت عمد آيا كفاره دارد يا خير؟آية الله بهجت:در فرض مذكور اعتكاف او صحيح است و در صورت بطلان كفاره ندارد. آية الله خامنهاى:اعتكاف صحيح است و كفاره هم ندارد. آية الله سيستانى:عمدا هم اگر باشد اعتكاف صحيح است. آية الله فاضل:على اى حال اعتكاف صحيح است. آية الله مكارم:اگر جاهل به موضوع باشد،اعتكافش صحيح است ولى اگر غصب بودن را مىدانسته و حكم اعتكاف را نمىدانسته،اعتكاف او صحيح نيست و توبه در اينجا مشكل را حل نمىكند. آية الله تبريزى:چنانچه غافل بوده اعتكافش صحيح است و اگر جاهل متردد بوده يا عامد بوده اعتكافش صحيح نيست.لكن كفاره ندارد. 50-س:اگر كسى را كه زودتر از او در مسجد رفته،بيرون كند و جايش را بگيرد،اعتكافش صحيح استيا نه؟ آية الله صافى گلپايگانى:بنابر احتياط،اعتكاف او باطل مىشود،بايد اگر اتمام اعتكاف بر او واجب شده، آن را تمام نمايد و اگر اعاده آن،واجب است،پس از اتمام اعاده نمايد. آية الله بهجت:اگر مكان منحصر به آنجا باشد بنابر اقوى اعتكافش باطل است. آية الله مكارم:خالى از اشكال نيست. آية الله فاضل:بلى اعتكاف او صحيح است و بطلان آن محل منع است. 51-س:آيا گذاشتن وسائل يا نوشتن نام و امثال آن موجب سبقت در محلى از مسجد مىشود؟ آية الله مكارم:هر گاه به موقع در مسجد حضور يابند بعيد نيست موجب حق سبق باشد. آية الله بهجت:مىشود. 52-س:تعريف مسجد جامع چيست؟ آية الله گلپايگانى:مسجد جامع مسجدى است كه اغلب اوقات بيشتر از ساير مساجد جمعيت داشته باشد. آية الله خامنهاى:مسجدى كه براى اجتماع زيادى از اهالى آنجا ساخته شده و اختصاص به گروه خاصى يا اهالى محلهاى نداشته باشد؟ 53-س:مسجد جامعى در شهرى ساخته شده،بعد از آن،مسجد بسيارى بزرگترى ساخته شده و آن نيز مسجد جامع معروف گشته،كداميك از اين دو مسجد،شرعا مسجد جامع مىباشد،و ملاك در تعيين مسجد جامع چيست،با توجه به اينكه گاهى در اين مسجد نماز جمعه خوانده مىشود و گاهى در آن و حكم اعتكاف در اين دو مسجد چيست؟ آية الله خويى:در صدق جامع بودن مسجد شرط نيست كه تنها يك مسجد باشد،پس تعدد مسجد جامع در يك شهر ضررى نمىزند و اعتكاف در هر دو صحيح است،اگر جامع ناميده شود و اقامه نماز جمعه دخلى در موضوع ندارد. 54-جامع بودن مسجد را از اين راهها مىتوان فهميد: (16) خود انسان يقين كند. به طورى بين مردم مشهور باشد كه جامع بودن آن معلوم شود (17) . دو نفر عادل بگويند (18) . و چنانچه دو نفر در جامع بودن مسجدى اختلاف داشته باشند،با حكم حاكم نيز معلوم مىشود (19) . 55-اگر انسان در جايى به اعتقاد اينكه مسجد جامع است معتكف شود،بعدا معلوم شود مسجد نيست(مثلا تكيه يا حسينيه است)يا مسجد جامع نيست،اعتكاف باطل است. 56-پشتبام و سرداب و محراب مسجد،و هر چه به سبب توسعه مسجد آن افزوده شده جزو مسجد به حساب مىآيد،مگر آنكه بدانيم،جزو مسجد نيست (20) . [در صورت شك،چنين جاهايى،حكم مسجد را دارد.] 57-به جز سه مكانى كه در مساله قبل گفته شد،جايى را كه انسان نداند جزو مسجد استيا از متعلقات آن،(مثل حياط مسجد)حكم مسجد را ندارد (21) و اعتكاف در آنجا صحيح نيست. 58-س:مسجدى كه علاوه بر شبستان،داراى حياط و صحن و راهرو است و در عرف همه آنها را مسجد مىخوانند،آيا احكام مسجد بر آنها جارى استيا نه،و در صورتى كه قصد بانى معلوم نباشد،ساختن مستراح و امثال آن در يك طرف آن صحن چه صورت دارد،دليل و قرينه بر عدم مسجديت لازم استيا نه؟ آية الله گلپايگانى:با شك در آنكه صحن را جزء مسجد قرار داده،اگر امارهاى (علامت، نشانهاى) بر مسجد بودن نباشد،محكوم به مسجديت نيست،و اماره بر عدم،لازم نيست. 59-يك اعتكاف بايد در يك مسجد باشد،پس اعتكاف در دو مسجد كه بخشى از وقت را در يكى و بخشى از آن را در ديگرى بماند صحيح نيست،خواه آن دو مسجد،متصل (22) به هم باشند يا جداى از هم،آرى اگر به گونهاى وصل به يكديگر باشد،كه يك مسجد شمرده شود، صحيح است. 60-اگر در مسجد معتكف شود ولى مانعى از ادامه ماندن در آن مسجد پيش آيد،اعتكاف باطل است (23) و چنانچه آن اعتكاف،واجب باشد،بايد در مسجدى ديگر و اگر مانع بر طرف شد،در همان مسجد،بار ديگر معتكف شود،يا قضا كند. 61-اعتكافى را كه به سبب پيش آمدن مانع به هم خورده است،نمىتوان پس از آنكه مانع بر طرف شد،ادامه دهد.چه در آن مسجد يا مسجد ديگر، (24) بنابر اين اگر پس از يك روز اعتكاف در مسجد،مانع پيش آمد،نمىتواند به مسجد ديگرى برود و بقيه ايام را در آن مسجد بماند،يا بعد از آنكه مانع بر طرف شد،برگردد و بقيه را در همان مسجد بماند. 62-در موارد ذيل معتكف مىتواند از مسجد خارج شود: براى گواهى دادن در دادگاه. براى تشييع جنازه، (25) در صورتى كه ميتيك نحو وابستگى به معتكف داشته باشد به طورى كه شركت در تشييع جنازه او از ضرورتهاى عرفى او به حساب آيد. و براى انجام ساير كارهاى ضرورى عرفى يا شرعى،خواه واجب باشد يا مستحب،مربوط به امور دنيوى باشد يا اخروى ولى مصلحتى در آن نهفته باشد (26) . 63-و در اين موارد،بر معتكف واجب است از مسجد خارج شود: براى انجام غسل جنابت. براى پرداخت طلب ديگران،در صورتى كه نتواند در مسجد آن را بپردازد. براى انجام كار واجب ديگرى كه لازم باشد از مسجد خارج شود. 64-كسى كه خارج شدن از مسجد بر او واجب شده باشد ولى تخلف كند و خارج نشود،هر چند گناه كرده است ولى اعتكاف باطل نيست،مگر كسى كه با حال جنابت در مسجد توقف كند. 65-اگر به جهت ضرورت از مسجد خارج شد،اين امور را بايد مراعات كند: بيش از مقدار ضرورت و نياز بيرون مسجد نماند. در صورت امكان زير سايه ننشيند (27) . بلكه مطلقا ننشيند،مگر در حال ضرورت. بنابر اين احتياط واجب نزديكترين راه را انتخاب كند (28) . 66-اگر به جهت ضرورت از مسجد خارج شود و به قدرى طول بكشد كه صورت اعتكاف بر هم بخورد،اعتكاف باطل است. 67-اگر به سبب فراموشى از مسجد خارج شود،اعتكافش باطل نيست (29) . 68-س:اگر كسى از روى فراموشى محل اعتكاف را ترك كند،اعتكافش چه حكمى دارد؟ آية الله تبريزى:ظاهر اين است كه اعتكافش باطل مىشود. 69-س:در چه مواردى خروج از مسجد مبطل اعتكاف است؟و در چه مواردى مبطل نيست؟ آية الله صافى:اگر عمدا و اختيارا بدون ضرورت عقلى يا شرعى يا عادى خارج شود،اعتكاف باطل مىشود و اگر براى امورى كه ذكر شد بيرون رود يا او را اكراه بر بيرون رفتن نمايند باطل نمىشود،ولى اگر نسيانا از راه فراموشى بيرون رفت اگر اتمام آن واجب شده باشد،تمام كند و اگر اعاده واجب باشد اعاده نمايد. آية الله بهجت:خروج از مسجد با عمد و اختيار مبطل است. آية الله مكارم:عمدا و اختيارا نبايد از مسجد خارج شود ولى در مواردى كه ضرورت شرعى يا عرفى داشته باشد مانعى ندارد،مانند بيرون رفتن براى قضاى حاجت و غسل جنابت و مانند آن يا امثال تشييع جنازه نزديكانى كه اگر در آن شركت نكند امر شايستهاى نيست. 70-س:در مواردى كه مىتوان از مسجد خارج شد آيا مىتوان نشستيا در سايه رفتيا در جماعتحاضر شد؟آية الله صافى:جواز بيرون رفتن براى جماعت مورد اشكال است. 71-س:خارج شدن معتكف از مسجد در موارد ذيل چه حكمى دارد؟الف:براى وضو و غسل مستحبى و مسواك زدن. ب:جهت تلفن زدن به خانواده در موارد غير ضرورى و امور متعارف. ج:جهت ديدار با خانواده در بيرون و در حياط. آية الله خامنهاى:الف-جايز است اما زياد معطل نشود. ب-در موارد ضرورى اشكالى ندارد و در موارد غير ضرورى اگر امور مستحبى را در بر بگيرد و طول هم نكشد اشكالى ندارد. ج-در بعضى موارد اشكالى ندارد،مثل رسيدگى امور خانواده و ديدن فرزندان كه عدم ديدار باعث مفسده و اشكالاتى مىشود. آية الله بهجت:ضابطه كلى در موارد جواز خروج نيست،هر كارى كه خروج براى آن عقلا يا شرعا يا عادتا لازم است از امور واجبه باشد يا راجحه چه متعلق به امور دنيا باشد يا امور آخرت ولى بايد اقرب طرق را مراعات نمايد و اقتصار كند بر مقدار حاجت و ضرورت،البته خروج هم به قدرى طول نكشد كه محو صورت اعتكاف شود. آية الله سيستانى:به احتياط واجب جايز نيست،مگر در مورد حاجت ضرورى باشد. آية الله تبريزى:خارج شدن معتكف از مسجد در موارد مذكور جايز نيست. آية الله فاضل:مانعى ندارد،ولى تلاش كنند اين امور با سرعت انجام شده و هر چه سريعتر به مسجد بر گردند.آية الله مكارم:الف-براى وضو و غسل مستحبى اشكالى ندارد و براى مسواك كه مقدمه آن باشد نيز اشكالى ندارد. ب-اشكال ندارد. ج-اشكال دارد. 72-آنچه بر معتكف حرام استبه طور اجمال بدين شرح است: استفاده از عطريات و گياهان خوشبو خريد و فروش مجادله استفاده شهوانى از جنس مخالف استمناء (يعنى انسان با خود كارى كند كه از او منى بيرون آيد.) 73-بوئيدن عطريات (30) و گياهان خوشبو براى كسى كه از آن لذت مىبرد در حال اعتكاف حرام است،پس براى كسى كه حس بويايى ندارد اشكال ندارد. 74-در حال اعتكاف،خريد و فروش و بنابر احتياط واجب،هر نوع داد و ستدى،مانند اجاره و مضاربه حرام است. 75-هر چند داد و ستد در حال اعتكاف حرام است،ولى باطل كننده اعتكاف نيست. 76-اشتغال به امور دنيوى،مانند خياطى،نساجى نقاشى،مطالعه و امثال آن اشكال ندارد. 77-در حال اعتكاف مجادله در امور دنيوى و دينى در صورتى كه به قصد غلبه بر طرف مقابل و اظهار فضيلت و برترى باشد حرام است،اما اگر به قصد اظهار حق و بازداشتن طرف از طريق باطل باشد نه تنها حرام نيست،بلكه از افضل طاعات و عبادات است. 78-هر گونه استفاده شهوانى از جنس مخالف،نظير لمس،بوسه (31) و آميزش حرام است و فرقى در اين مساله بين زن و مرد نمىباشد. 79-در حال اعتكاف نگاه از روى شهوت به همسر خود اشكال ندارد،هر چند احتياط مستحب ترك آن است. 80-استمناء نيز بنابر احتياط واجب از محرمات اعتكاف شمرده شده است،هر چند از راه حلال آن،مانند بازى با همسر باشد.گر چه استمناء حرام در هر حال حرام و از گناهان بزرگ است ولى در حال اعتكاف گناهى بزرگتر است. 81-معتكف بايد روزها را روزهدار باشد و از هر كارى كه روزه را باطل مىكند،پرهيز كند و هر آنچه روزه را باطل مىكند،اعتكاف را نيز باطل مىكند. 82-اگر معتكف جماع كند اعتكافش باطل است ولى اگر يكى ديگر از محرمات را مرتكب شود، (32) احكام مفصلى دارد كه در بحث«قضا و كفاره اعتكاف»خواهد آمد. 83-بر معتكف واجب نيست از كارهايى كه بر محرم حرام است،مثل پوشيدن لباس دوخته و كندن مو از بدن و نگاه در آينه پرهيز كند،هر چند احتياط مستحب (33) است. 84-بجز مبطلات روزه،ساير محرمات،اختصاص به روز نداد،بلكه در شب نيز بايد از آنها پرهيز كند. 85-س:عطر و گلاب زدن يا بو كردن عطر و گلاب اعتكاف را باطل مىكند يا خير؟ آية الله تبريزى:استعمال عطر و گلاب چنانچه مستلزم بو كردن آن باشد،هر چند بر معتكف حرام است لاكن بطلان اعتكاف از جهت آن محل اشكال است و اگر معتكف در روز سوم اين كار را كرده بايد اعتكافش را تمام كند. آية الله سيستانى:بو كردن آنها اعتكاف را باطل مىكند. آية الله بهجت:اگر با تلذذ باشد بنابر احتياط باطل مىشود و احتياط واجب در صورت وجوب اعتكاف [آن است كه]آن را تمام كند و سپس قضا نمايد. 86-س:آيا در صورت نياز مىتواند خريد و فروش نمايد؟آيا توكيل يا نقل به غير بيع لازم است (يعنى به شخص ديگرى وكالت دهد تا از طرف او خريد و فروش كند يا به غير خريد و فروش،مثلا با قرض يا بخشش نقل و انتقال كنند.)؟ آية الله مكارم:در صورت عدم امكان توكيل يا نقل به غير بيع اشكالى ندارد. آية الله بهجت:در صورت اضطرار براى حاجتخودش مانعى ندارد. 87-س:ارتكاب سهوى محرمات اعتكاف چه حكمى دارد؟ آية الله فاضل لنكرانى:ارتكاب سهوى سائر محرمات غير از جماع ضرورى به اعتكاف نمىزند. آية الله مكارم:خالى از اشكال نيست. آية الله بهجت:ارتكاب سهوى،حرام و مبطل نيست. 88-براى شناختحكم قطع اعتكاف بايد اقسام آن را شناخت. واجب معين: پس از شروع قطع آن جايز نيست. واجب موسع :پس از تكميل دو روز، قطع آن جايز نيست. مستحب: پس از تكميل دو روز، قطع آن جايز نيست. توضيح: اگر اعتكاف،واجب معين باشد،يعنى وقت مشخص داشته باشد،مثلا نذر كند از 21 تا 26 ماه رمضان در مسجد معتكف شود،همين كه اعتكاف را شروع كرد اتمام آن واجب و قطع آن غير جايز است. و اگر اعتكاف،واجب موسع باشد،يعنى وقت آن وسعت دارد،مثلا نذر كرده باشد كه امسال،يا در اين ماه سه روز معتكف شود،يا اعتكاف مستحب باشد،تا قبل از تكميل دو روز مىتواند آن را رها كند،مثلا در روز اول،شب اول يا روز دوم،ولى اگر اعتكاف را رها نكرد و در مسجد ماند تا غروب روز سوم در اين صورت،بر او واجب است كه اعتكاف را كامل كند و روز سوم را بماند. 89-انسان مىتواند از آغاز،هنگام نيت،شرط كند كه اگر مشكلى پيش آمد-مثلا بگويد اگر هوا سرد شد-اعتكاف را رها مىكنم،در صورت پيش آمدن مانع،رها كردن اعتكاف اشكال ندارد،حتى در روز سوم. 90-در اعتكاف نذرى،انسان مىتواند هنگام خواندن صيغه نذر شرط كند كه اگر مانعى پيش آمد اعتكافم را رها كنم. 91-س:آيا معتكف مىتواند به هنگام نيت اعتكاف شرط كند كه هر زمان خواست از اعتكاف خود رجوع كند؟اگر بعد از نيتحكم شرط خود را ساقط نمود،آيا شرط او ساقط مىشود يا خير؟ آية الله تبريزى:مىتواند شرط كند و با اسقاط ساقط نمىشود. 92-س:اگر شرط رجوع در وقت نذر كردن براى اعتكاف باشد چه حكمى دارد؟ آية الله تبريزى:مثل شرط كردن در زمان نيت اعتكاف است و چنانچه اعتكاف را به عنوان وفاء به نذر مزبور انجام دهد،حتى در روز سوم مىتواند رجوع كند. 93-اگر در حال اعتكاف جماع كند-عمدا باشد يا سهوا (34) پس اگر اعتكاف،واجب معين باشد، بايد قضاى آن را بجا آورد.و اگر واجب غير معين باشد،بايد آن را از سر بگيرد. 94-اگر يكى ديگر از محرمات اعتكاف را سهوا انجام دهد (35) و اعتكاف: واجب معين باشد:بنابر احتياط واجب بايد اعتكاف را به پايان ببرد و قضاى آن را بجا آورد. واجب غير معين باشد:اگر در دو روز اول باشد بايد اعتكاف را از سر بگيرد و اگر روز سوم باشد،اعتكاف را به پايان ببرد و از سر بگيرد. اگر اعتكاف مستحب را بعد از روز دوم باطل كند،بايد (36) قضاى آن را بجا آورد.ولى اگر قبل از اتمام روز دوم باطل كند،چيزى بر عهده او نيست. 95-واجب نيست قضاى اعتكاف را فورا (37) بجا آورد،گر چه احتياط مستحب است. 96-س:اگر كسى نذر كند ايام معينى را معتكف باشد و از آن ايام معين تخلف نمايد-يك روز يا بيشتر-آيا قضاء بر او واجب استيا خير؟ پيشگفتار
ياد آورى:
آشنايى با اعتكاف
تعريف اعتكاف
اقسام اعتكاف
زمان اعتكاف
شرايط اعتكاف
شرايط معتكف:
شرايط اعتكاف:
نيت اعتكاف
نيابت در اعتكاف
ياد آورى:
عدول از نيت اعتكاف
روزه اعتكاف
اجازه اعتكاف
مدت اعتكاف
مكان اعتكاف
تعريف مسجد جامع
حدود مسجد
اعتكاف در دو مسجد
خروج از مسجد
محرمات اعتكاف
توضيح محرمات اعتكاف
قطع اعتكاف
اقسام اعتكاف:
قضاء و كفاره اعتكاف
قضاء
